Maraş İstiklal Harbi ve Mustafa Kemal Paşa

Mustafa Kemal Paşa,19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıktığında Maraş İngiliz işgalindeydi. Amasya, Havza ve Erzurum hattında Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarının icraatları İngiltere ve Fransa’nın Anadolu’daki gizli planlarına tehdit etmeye başladı. Bu yüzden İngilizler, Pazarcık ve Elbistan üzerinden hareketle Malatya ve çevresindeki Kürt aşiretlerini isyana teşvik amacıyla bölgeye Binbaşı Willam Edward Noel’i gönderdi. Binbaşı Noel Pazarcık’ta Atmalı Aşireti Reisi Paşa Yakup Hamdi Bey ve Sinemilli Aşireti Reisi Tapo Ağa ile görüştü. Binbaşı Noel’in amacı Kürt Devleti kurma iddiasıyla Kürt aşiretleri ayaklandırmak ve Sivas Kongresi’nin toplanmasını engellemekti, başarılı olamadı.



Sivas Kongresi sonrasında Mustafa Kemal Paşa liderliğindeki Temsil Heyeti yurt genelindeki işgallere karşı koymak için çeşitli çalışmalara başladı. İngilizlerin Maraş’tan çekilmesi ve ardında bölgeye Fransızların gelmesiyle Mustafa Kemal Paşa ve Temsil Heyeti bölgeyle daha yakından ilgilenmeye başladılar. Anadolu’nun güneyden giriş kapısı olan Maraş’ın işgale uğraması Kayseri ve Malatya üzerinden Anadolu’nun geriye kalan kısmının işgalini açık hale getiriyordu. Bu durum Anadolu’da yürütülecek olan ulusal kurtuluş mücadelesinin daha başlamadan bitmesi anlamına geliyordu. Maraş ve çevresinin Fransız işgali gündeme geldiğinde Mustafa Kemal Paşa, Elbistan’da bulunan sulh hakimi Ali Rıza Bey ile iletişim kurup halkın işgaller karşısında manevi gücünün takviye edilmesini, göçlerin engellenmesini, kısa süre içerisinde 12. Kolordu’nun bölgeye yardıma geleceğini bildirdi. Ayrıca Aziziye (Pınarbaşı) üzerinden gelecek olan 3. Kolordu süvari birlikleriyle irtibat kurulmasını, milli teşkilatla birlikte hareket edilmesini, ihaneti görülen kişilere karşı mukabelede tereddüt edilmemesi hususunda kesin talimatlar verdi. Bölgeye her tülü yardımın yapılacağı hususunda da bilgilendirdi.

Sivas Kongresi sonrasında yapılan bu görüşmelerin ardından ilk olarak Elbistan’da Müdaafa-i Hukuk Cemiyeti kuruldu. Sulh hakimi Ali Rıza Bey’den sonra teşkilat başkanı olanı Bekişzade Ali Bey ve yardımcısı Kışlalızade Ali Avni Efendi ve Elbistanlılar kısa sürede bu talimatlar çerçevesinde çalışmalara başladılar. Fransızlar 30 Ekim 1919’da Maraş’a giriş yaptılar. 31 Ekim 1919’da gerçekleşen Sütçü İmam Olayı ve atılan ilk kurşun Maraşlıların istiklaline gösterdiği önemin ilk işareti oldu.
Mustafa Kemal Paşa, Fransızların Maraş’ı işgalinin üçüncü günü yani 1 Kasım 1919 günü yakın adamlarından Yüzbaşı Ali Asaf’a (Kılıç Ali Bey) Maraş ve Antep bölgesi kuvay-ı milliye komutanlığına tayin ettiğini söyledi. Mustafa Kemal Paşa’dan emir ve talimatlar alan Kılıç Ali Bey ve Yörük Selim ( Yüzbaşı Salim Kurtoğlu) Sivas’tan Ebistan’a hareket ettiler. Kılıç Ali Bey’in yanında aynı zamanda Üsteğmen İhsan Bey, 10 süvari ve 2 hafif makineli tüfek timi Elbistan’a geldi. Yörük Selim Bey, Elbistan’dan hareketle Göksun’a geçti.
Fransızların Antep ve İslahiye üzerinden Maraş’a silah, cephane ve asker yığması üzerine Mustafa Kemal Paşa, Kılıç Ali’nin Pazarcık’a geçmesi için talimat verdi. Kılıç Ali Bey, kısa süre içerisinde Pazarcık Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin kurulmasına, bölgede oluşturulan çete birlikleriyle Fransızların Pazarcık ve Türkoğlu üzerinden Maraş’a yardım getirmelerinin önünü almak için harekete geçti. Maraş’ta yaşanan Bayrak Olayı sonrasında Arslan Bey, Şeyh Ali Sezai Efendi, Evliya Bey, Tapu Memuru Faik Bey, Süleyman Zülkadiroğlu gibi milli düşüncede olanlar bir araya gelerek Maraş Müdafaa-i Hukuk Cemiyetini kurdular. Cemiyetin kuruluş aşamasında Arslan Bey ve Kılıç Ali Bey Pazarcık’ta buluştu. Fransız İşgal altındaki Maraş’ta Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin kuruluş aşaması oldukça sancılı geçmekteydi. Mustafa Kemal Paşa ve Temsil Heyeti’ne bağlı hareket eden Maraş Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti şehir merkezini on ayrı bölgeye ayırarak örgütlenmeye başladı. Kılıç Ali Bey, Pazarcık ve çevresinde, Yörük Selim Bey Göksun ve çevresinde, Maraş Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti şehir merkezinde çeteler oluşturdu. Çetelerin ihtiyaç duyulan silah ve cephane bulma çalışmalarını hızlandırdılar. Elbistan Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ile Bayazıtlı Muharrem Bey ve Bayazıtlı Zafer beyler, Maraş’ın kuzeyindeki köylerde, özellikle Bertiz’de çeteler toplayıp silahlandırılması faaliyetlerini yürüttüler.
Elbistan üzerinden gelen Muallim Hayrullah Bey, Kılıç Ali Bey ile Pazarcık’ta yaptığı görüşme sonrasında çetesiyle birlikte Türkoğlu’na geçti. Bayazıtlı Muharrem Bey ve Bertiz çetelerinin de desteğiyle İslahiye-Maraş hattını Türkoğlu ve köyleri üzerinde engelleme vazifesini üstlendi. Maraş’taki istiklal mücadelesi şehir merkezinde 22 Ocak 1920’de başlayan sokak savaşlarıyla başka bir boyuta geçti. Mustafa Kemal Paşa’nın savaş öncesinde bölgenin işgale karşı korunması, işgalcilere karşı önleyici tedbirler alınması, işgalcilere karşı verilecek mücadele yönteminin belirlenmesi gibi her alanda Maraş, Elbistan ve Pazarcık müdafaa-i hukuk cemiyetleri ile iletişim halinde oldu. Kılıç Ali, Arslan Bey, Yörük Selim ve diğer kişilerle irtibat halinde oldu. Maraş istiklal mücadelesi sırasında Cancık Mağarası’ndaki oluşturulmuş özel telgraf hattı ile Elbistan üzerinden Sivas ile sürekli olarak muhabere sağlandı. Sivas, Kayseri ve Malatya üzerinden toplanan para, silah ve yiyecek yardımları hususunda kampanyalar düzenlendi. Toplanan yardımlar Elbistan Ziraat Bankası üzerinden Maraş Müdafaa-i Hukuk Cemiyetine ulaştırıldı. Mustafa Kemal Paşa, Fransızların Türkoğlu’nda ve Maraş’ta yaptıkları katliamları telgraf ve gazeteler vasıtasıyla hem işgal kuvvetleri nezdinde hem de İstanbul hükümeti nezdinde protesto ettiğini, buralara gönderdiği telgraflarla dile getirdi. Temsil Heyeti adına Elbistan’a ve Maraş’a gönderdiği telgraflarla bölge halkının moral ve motivasyonun arttırılması hususunda ciddi manada destek verdi. Elbistan’da toplanan silah, cephane, para ve erzak yardımları, Maraş’ta bulunan çetelere ulaştırıldı. Mustafa Kemal Paşa 10 Şubat 1920 tarihinde yayımladığı bir bildiriyle; “İnsaniyetin tüylerini ürpertecek zulümlere maruz kalan Maraşlı kardeşlerimizin ihtiyacını karşılamak ve imdatlarına yetişen kahraman Kuvayı Milliye fertlerinin zaruri masraflarına medar olmak üzere toplanacak yardımların Maraş müdafaa-i Hukuk Heyet-i Merkeziye’si emrine ödenmek üzere Ziraat Bankası Elbistan şubesine gönderilmesi rica olunur.”
Camilerden ve köylerden toplanan yardımların hangi amaçla toplandığını ve nereye teslim edilmesi gerektiğini bildiriyordu. Mustafa Kemal Paşa daha önce 3. Kolordu Komutanı Selahaddin Adil Bey’in Maraş, Pazarcık, Elbistan ve Efsus (Afşin) müdafaa-i hukuk cemiyetleriyle iletişim halinde olmasını ve gerekli desteklerin verilmesini çektiği telgrafla belirtmişti. Bu çerçevede yine Mustafa Kemal Paşa’nın emir ve talimatları çerçevesinde; 22 gün 22 gece süren Maraş İstiklal Harbi sırasında III. Kolordu Komutanlığı bölgeye silah ve cephane göndermiş, Fransızlara karşı çetelerin eğitimi, sevk ve idaresinde subaylar görevlendirmiştir. Maraş İstiklal Harbi’nde gerek Kılıç Ali Bey, gerek Yörük Selim, gerek III.Kolordu gerekse Elbistan ve Maraş Müdaafa-i Hukuk Cemiyeti üzerinden Mustafa Kemal Paşa sürece dahil olmuştur. Kurtuluş mücadelesinin planlanmasında, destek sağlanmasında, ulusal ve uluslararası camiada yaşanan sürecin duyulmasında büyük görevler üstlendi. 12 Şubat 1920’de Fransızlar şehri terk ettiklerinde Maraş Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti şehrin idaresini üstlenmiş, Arslan Bey, Kılıç Ali Bey ve Şeyh Ali Sezai Efendi gibi kişiler savaş sonrası sürecin şekillenmesinde Temsil Heyeti ile ortak hareket ederek belirlediler. Maraş’ta kazanılan 12 Şubat Kurtuluş Destanı’nı Mustafa Kemal Paşa yayınladığı bir bildiriyle; “Düşman taarruzuna karşı kahramanca silaha sarılan Maraşlı kardeşlerimiz yirmi güne yaklaşan bir zamandan beri kan ve ateşler içerisinde istilacı Fransızlara, onların silahlandırdığı hunhar Ermenilere karşı savaşmakta idiler. 10-11 Şubat gecesi düşmanı İslahiye istikametinde firara mecbur ederek mevcudiyet-i Millilerini kazanmaya muvaffak olmuşlardır.” Maraş’ta yaşanan kahramanlık destanının önemine dikkat çekmiş ve Maraşlıları kahramanlıklarından dolayı tebrik etmiştir. Maraş’ın işgal sürecinde; Fransız kuvvetlerine, Ermeni komitacılarına ve İstanbul hükümetine bağlı kişilere ve devlet kurumlarına rağmen Milli hissiyatla hareket eden kahraman Maraşlılar için Mustafa Kemal Paşa ve Temsil Heyeti, umut oldu. Maraş Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin, Pazarcık ve Elbistan teşkilatlarının ve yine kurtuluş mücadelesinin kahramanları olan çeteler, aldıkları kararlarda tereddüde düşmeden, emin bir şekilde bir mücadele yürüttüler. Hem maddi yardımların toplanması ve sevk edilmesinde hem de manevi anlamda çetelerin ve bölge halkının morallerinin yüksek tutulmasında Mustafa Kemal Paşa’ya ve Temsil Heyeti’ne olan güvenin büyük etkisi oldu. Maraş İstiklal harbi sonraki süreçte de ulusal kurtuluş savaşına örnek oldu. Tarihçi Yazar Mehmet IŞIK